UMASHANKAR JOSHI | ઉમાશંકર જોષી

UMASHANKAR JOSHI

ઉમાશંકર જોષી

જન્મ     : 21-07-1911 અરવલ્લી જિલ્લાના બામણા ગામમાં

અવસાન : 19-12-1988 મુંબઈ

ઉપનામ : વાસુકિ, શ્રવણ, વિશ્વશાંતિ ના કવિ

પૂરું નામ : ઉમાશંકર જેઠાલાલ જોષી

          માતા : નવલ બેન

          પિતા : જેઠાલાલ કમળજી જોષી

          ભાઈ : રામશંકર, છગનલાલ, ચુનીલાલ, પ્રાણજીવન, કાંતિલાલ, દેવેન્દ્ર

          બહેનો : જશોદાબેન, કેસરબેન

          પત્ની : જ્યોત્સ્ના બેન

          પુત્રી : નંદની, સ્વાતિ

કૃતિ      :

          કાવ્યસંગ્રહ :

• વિશ્વશાંતિ
• ગંગોત્રી
• નિશીથ
• પ્રાચિના
• આતિથ્ય
• વસંતવર્ષા
• મહાપ્રસ્થાન
• અભિજ્ઞા
• ધારાવસ્ત્ર
• સપ્તપદી

                   (આ બધા કાવ્ય ‘સમગ્ર કવિતા’ નામે એક ગ્રંથરૂપે પ્રગટ થયા છે.)

          પદ્યનાટકના સંગ્રહો :

• પ્રાચિના
• મહાપ્રસ્થાન

          સંશોધનગ્રંથ :

• પુરાણોમાંગુજરાત
• ‘અખો’ એક અધ્યન
• ક્લાન્ત કવિ

          વિવેચનગ્રંથો :

• આખો : એક અધ્યાન
• શૈલી અને સ્વરૂપ
• સમસંવેદન
• કવિની સાધના
• શ્રી અને સૌરભ
• કવિની શ્રધ્ધા
• અભિરુચિ
• નિરીક્ષા
• પ્રીતિશબ્દ
• શબ્દની ભક્તિ
• નિશ્ચેતા મહેલમાં

          નવલિકાગ્રંથો-વાર્તા સંગ્રહ :

• શ્રાવણી મેળો
• વિસામો
• ત્રણ અડધું બે

          નવલકથા  :

• પારકા જણ્યા

          નિબંધસંગ્રહો :

• ગોષ્ઠિ
• ઉઘાડી બારી
• શિવસંકલ્પ

          પ્રવાસપુસ્તકો :

• આંદામાનમાંટહુકયા મોર
• યુરોપ યાત્રા
• ચીનમાં 54 દિવસ
• યાત્રી

          એકાંકી સંગ્રહો :

• સાપના ભારા
• હવેલી
• શહીદ

          ચારિત્રાત્મક સંગ્રહ :

• હ્રદયમાં પડેલી છબીઓ ભાગ -1 અને  2
• ઈસામું શીદા અને અન્ય

          અનુવાદ :

• શાંકૂતલ
• ઉતર રામચરિત્ર
• ગુલે પોલાંદ

          ચિંતન :

• ઈશાવાસ્યોપનિષદ

          બાળગીત :       

• સૌ વરસ નો થા

          સંપાદન :

• કલાન્ત કવિ( કવિ બાલ શંકરના કાવ્યો)
• અખાના છપ્પાં
• સ્વપ્નપ્રયાણ
• મ્હારા સોનેટ
• કાવ્યાયન
• પ્રતિભા અને પ્રતિભાવ
• સર્જક ની આંતરકથા

સન્માન  :

• તેમણે રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક એનાયત થયો હતો
• કન્નડ કવિ કે.વી. પુટપ્પાં સાથે સંયુક્તરૂપે જ્ઞાનપીઠ એવોર્ડ
• ‘નિશીથ’ કાવ્યસંગ્રહને ભારતીય જ્ઞાનપીઠ એવોર્ડ પ્રાપ્ત થયો
• ‘કવિની શ્રદ્ધા’ વિવેચનગ્રંથને દિલ્હી સાહિત્ય અકાદમીનો એવોર્ડ પ્રાપ્ત થયો હતો
• સોવિયેટ લેન્ડ નહેરુ પુરસ્કાર
• કુમાર આશન પુરસ્કાર
• નર્મદ સુવર્ણચંદ્રક
• ઉમા સ્નેહરશ્મિ પુરસ્કાર

   

પંક્તિઓ :

• વ્યક્તિ મટી બનું હું વિશ્વમાનવી, માથે ઘરું ધુર વસુંધરાની
• મળતા મળી ગઈ મોંઘેરી ગુજરાત, ગુજરાત મોરિ મોરિ રે
• ધન્યભૂમિ ગુજરાત ધન્ય હે ગિરા ગુજરાતી
• વિશાળે જગ વિસ્તારે નથી એક જ માનવી, પશુ છે, પંખી છે, પુષ્પો વાનોની છે વનસ્પતિ
• ભોમિયો વિના મારે ભમવા’તા ડુંગરા, જંગલની કુંજ કુંજ જોવી હતી
• ભૂખ્યા જનો નો જઠરાગ્નિ જાગશે, ખંડેર ની ભસ્મકણી ન લાધશે
• ત્રણ વાના મુજને મળીયા, હૈયું, મસ્તક ને હાથ, બહુ દઈ દીધું નાથ, જા ચોથું નથી માગવું
• મને મળી નિષ્ફળતા અનેક, તેથી થયો સફળ કૈક હું જિંદગીમાં
• મોતઓની અલ્પતા જોઈ થાક્યો, નાનાની મોટાઈ જોઈ જીવું છુ
• સ્વતંત્ર પ્રકૃતિ તમામ, એક માનવી જ કા ગુલામ?

અન્ય માહિતી :

• ગુજરાત યુનિવર્સિટી ના ઉપકુલપતિ તેમજ ‘વિશ્વભારતી’ શાંતિનિકેતન જેવી સંસ્થાઓના કુલપતિપદે તેમણે સેવા આપી છે
• તેમણે ભારતીય સાહિત્ય અકાદમીના પ્રમુખની જવાબદારી પણ સાંભળી છે
• નેશનલ બૂક ટ્રસ્ટ ના સભ્ય
• કેન્દ્રિય ભાષા સલાહકાર સમિતિ ના સભ્ય
• ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ ના પ્રમુખ
• સાહિત્ય અકાદમી એવોર્ડ ગુજરાત ના પ્રમુખ  
• દિલ્હી સાહિત્ય અકાદમી ના પ્રમુખ
• રાજ્ય સભાના સભ્ય
• ‘બુદ્ધિપ્રકાશ’ અને ‘સંસ્કૃતિ’ના તંત્રી
• કવિતા, વિવેચન, સંશોધન, એકાંકી, નવલિકા, નિબંધ, પ્રવાસ, નવલકથા, ચારિત્ર, અનુવાદ તેમજ સંપાદનક્ષેત્રે એમનું પ્રદાન નોધપાત્ર છે
• પ્રકૃતિ, પ્રેમ, વિશ્વશાંતિ, ધર્મ તેમજ સંસ્કૃતિ જેવા જીવનના ગંભીર વિષયો એમના કાવ્યમાં છે વિષયવૈવિધ્યતા સાથે વિષયનિરૂપણ ની વિવિધતા એમાં અંકિત છે, જીવન અને જગતને પામવાની એમાં મથામણ છે
• તેમના જીવન પર રવિન્દ્રનાથ ટાગોર અને ગાંધીજી ની અસર પડી છે
• તેમણે ઇડરની સર પ્રતાપ હાઈસ્કૂલમાં અભ્યાસ કર્યો પ્રાથમિક બમણા માં અને માધ્યમિક ઇડરમાં કર્યો 
• ગુજરાત કોલેજ અને એલફિન્સટન કોલેજ માં અભ્યાસ કર્યો હતો
• અર્થશાસ્ત્ર અને ઇતિહાસ સાથે અમદાવાદ માં બી.એ. કર્યું
• સંસ્કૃત અને ગુજરાતી વિષયો સાથે મુંબઈ ની એલ્ફિસ્ટન કોલેજ માં એમ.એ. કર્યું 
• જ્ઞાનપીઠ પુરસ્કાર મેળવનાર પ્રથમ ગુજરાતી છે
• સ્વતંત્ર સંગ્રામમાંકાલવાસ